(TAP) - Lễ Thượng tiêu hay Lễ dựng nêu là một nghi thức cổ truyền không thể thiếu trong mỗi dịp Tết Nguyên Đán tại Việt Nam, mang trong mình ý nghĩa cầu mong mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an. Cây nêu, khi được dựng lên, trở thành biểu tượng cho sự chuyển giao từ năm cũ sang năm mới, đánh dấu khởi đầu của một năm tràn đầy hy vọng.
Tranh minh họa tục lệ dựng nêu ngày Tết. Nguồn: Cổng thông tin Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I
Theo những ghi chép được đăng tải trên Cổng thông tin Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I (thuộc Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước Việt Nam), người Việt xưa tin tưởng việc dựng cây nêu trong ngày Tết nhằm mục đích xua đuổi ma quái và những điều xấu của năm cũ, đồng thời cầu nguyện cho một năm mới an lành, thịnh vượng. Sự tích về cây nêu ngày Tết kể rằng: vào thời kỳ xưa, quỷ thường quấy nhiễu, tước đoạt hoa lợi do con người trồng cấy. Đức Phật chứng kiến cảnh này và đã giúp đỡ con người trừ diệt quỷ.
Ngài dạy dân chúng trồng cây nêu (thường là cây tre cao), và treo chiếc áo cà sa lên ngọn cây. Phật thỏa thuận với quỷ rằng bóng của chiếc áo sẽ phủ lên những phần đất mà con người quản lý, còn phần còn lại sẽ thuộc về quỷ. Quỷ đồng ý, và Phật dùng phép màu khiến bóng áo cà sa phủ rộng khắp, khiến quỷ không còn chỗ ẩn nấp, đuổi chúng ra biển Đông. Tuy nhiên, mỗi dịp Tết, quỷ lại tìm cách quay về đất liền để quấy phá. Để ngăn chặn, người dân dựng cây nêu, treo trên ngọn cây miếng vải, lá bùa hay chiếc khánh đất nung. Khi gió thổi, tiếng khánh vang lên, xua đuổi tà ma. Ngoài ra, người ta còn treo bó lá dứa hoặc cành đa mỏ hái vì cho rằng đây là những vật mà quỷ sợ hãi.
Lễ thượng tiêu được tái hiện lại tại Đại nội Kinh thành Huế. Nguồn: Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố Đô Huế
Sự tích này giải thích vì sao trong khoảng thời gian từ ngày dựng nêu đến đêm giao thừa, khi Táo quân vắng mặt, ma quái thường lẻn vào quấy phá. Chính vì vậy, cây nêu được dựng lên như một phương cách để bảo vệ sự bình an. Đến ngày mùng Bảy tháng Giêng, cây nêu sẽ được hạ xuống, đánh dấu sự kết thúc của nghi lễ và biểu trưng cho cuộc đấu tranh giữa thiện và ác, bảo vệ cuộc sống yên bình.
Dù nghi thức dựng cây nêu đã có mặt ở khắp mọi miền đất nước, và dù mỗi cộng đồng dân tộc có những cách thức khác nhau trong việc dựng cây nêu và treo vật phẩm, nhưng tất cả đều có chung mục đích cầu mong một năm mới tốt đẹp. Đối với người Kinh, cây nêu thường được làm từ cây tre cao, tỉa sạch cành lá, trong khi các dân tộc thiểu số lại dùng những cây gỗ vững chãi, như cây gạo. Trên ngọn cây, người dân sẽ treo các vật phẩm mang tính tín ngưỡng, tạo thành một biểu tượng mạnh mẽ hơn cả một loại cây thực sự.
Mặc dù ngày nay, phong tục dựng cây nêu trong dịp Tết đã dần bị mai một, thay vào đó là việc trang trí hoa, cây cảnh như đào, mai, quất… để cầu chúc một năm mới thịnh vượng, hạnh phúc, ở một số vùng nông thôn và dân tộc thiểu số, nghi thức này vẫn được duy trì. Cây nêu hiện nay không chỉ là biểu tượng của sự xua đuổi tà ma mà còn là hình ảnh của những ước vọng về một năm mới sung túc, ấm no và đầy hy vọng, như một sự hoài niệm về phong tục Tết cổ truyền của người Việt.
Phương Vi
Bình luận